Wracając do przyszłości
Artystki i artyści:
Boba Group (Yulia Drozdek, Vasilisa Nezabarom)
Inside Job (Ula Lucińska & Michał Knychaus)
Wystawa główna 2020 Biennale Zielona Góra prezentowana jest w Galerii BWA i Galerii Nowy Wiek Muzeum Ziemi Lubuskiej. Jej niechronologiczna narracja podzielona została na cztery działy. Każdy z nich podejmuje wątki sprzężone z nową czasowością i kontekstami płynnej współczesności.
Przestrzeń sennych obrazów
Wśród wystaw odbywających się w ramach Złotego Grona słynna i owiana legendą była ekspozycja Przestrzeń i wyraz (1967), której komisarzem był Marian Bogusz. Jednym z jej założeń było oddanie zaproszonym artystkom, artystom i grupom pomieszczeń w celu stworzenia autorskich aranżacji przestrzennych. Część z nich powstała z wykorzystaniem materiałów budowlanych i remontowych. Podobną strategię stosuje duet Inside Job (Michał Knychaus & Ula Lucińska) odpowiedzialny za scenografię wystawy w sali głównej BWA. Ich environment Too Dense to Sleep to odrealniona i niepokojąca przestrzeń, która zdaje się być zawieszona poza czasem, gdzie przeszłość przenika się z ruinami teraźniejszości, ale też z napięciem związanym zarówno z trwaniem w wielości porządków, jak i oczekiwaniem na wyjście z tego impasu. W tej atmosferze prezentowany jest wybór prac z kolekcji Muzeum Ziemi Lubuskiej oraz BWA Zielona Góra, który stanowi panoramę nurtów i zjawisk powojennej sztuki polskiej, też tych reprezentowanych na kolejnych odsłonach Złotego Grona. Mowa o malarstwie materii, informel, abstrakcji geometrycznej i nurcie konceptualnym. Prace archiwalne zestawione zostały z realizacjami współczesnych artystek, bo, podobnie jak te historyczne, można interpretować je w kontekście sennych wizji. Współistnieją tu ze sobą widma historii, modernistyczne utopie, symboliczne przedstawienia, animistyczne imaginacje i koszmarne kreatury. W tym sensie sen jawi się nie tylko jako projekcja nieświadomości, ale też młodsza siostra śmierci.
Duch domu
Rok 2020 przedefiniował funkcjonowanie przestrzeni mieszkalnych. Miejsca osobistej intymności, odpoczynku i pielęgnowania życia rodzinnego przeobraziły się w biura, klasy szkolne i izolatoria, przede wszystkim stały się jednak miejscem pracy emocjonalnej związanej z przeżywaniem pandemii. Prezentowane w małej sali BWA prace nawiązują do nasyconej skomplikowanymi emocjami architektury. Instalacja Dominiki Olszowy Duch domu przywołuje nieco surrealne wnętrze o tajemniczym charakterze, balansujące między światem magii i estetyką mieszczańskiego wnętrza, strachem a wygodą. Dom jako źródło traumatycznych doświadczeń jest też lejtmotywem twórczości Aleksandry Kubiak, która w pracy Prekariat: model muru przywołuje opresyjną w odbiorze architekturę. Stworzona przez nią ceramiczna miniatura muru zakończona szklanymi kolcami mówi o wykluczającym systemie zatrudnienia, o emocjonalnych i ekonomicznych kosztach prekarnej pracy artystycznej. Z kolei bohaterem eseju wizualnego Powrót realnej zabawy autorstwa Martyny Miller i Katarzyny Wojtczak, założycielek poznańskiego artist-run space Domie, jest zrujnowany pustostan, siedziba inicjatywy przedstawianej jako „artystyczno-architektoniczny eksperyment troski”. Na filmie obserwujemy zmaganie się z ograniczeniami architektury oraz przygody osób działających w tym miejscu, traktujących budynek zarówno jako przestrzeń pracy artystycznej, teren niekończącego się remontu, jak i punkt wyjścia do projektowania społecznych utopii.
Lot donikąd
Wybuch SARS-CoV-2 wiosną 2020 roku stosunkowo szybko zaowocował refleksją o nadchodzącym końcu świata. W tym samym czasie poprzedzająca pandemię dyskusja o kryzysie ekologicznym i postulaty troski o planetę zastąpione zostały zbiorową amnezją. Jej przykładem jest fenomen „lotów donikąd” — niektóre linie lotnicze uruchomiły rejsy rozpoczynające i kończące swój kurs w tym samym miejscu. W tym kontekście interesująco wybrzmiewa obraz artystki związanej z I i II Grupą Krakowską, której twórczość często utożsamiana jest z tradycją surrealizmu, Erny Rosenstein Pomnik kosmonautom, eksponowany podczas VIII edycji Złotego Grona. Praca przechowywana w zbiorach Muzeum Ziemi Lubuskiej odsyła nas do żywych w sztuce lat siedemdziesiątych zainteresowań kosmosem, trwających do dziś prób eksploracji pozaziemskiego uniwersum i poszukiwania nowych miejsc do życia. W centrum ekspozycji znalazła się rzeźba autorstwa Henryka Morela Kompozycja (1966), składająca się z kilkunastu czarnych, połączonych ze sobą elementów z metalu i gumy. Praca przywodzi na myśl obiekt prezentowany przez tego samego artystę na wystawie Przestrzeń i wyraz (III Złote Grono, 1967). Tłem dla obu wymienionych eksponatów są obiekty o monochromatycznej tonacji — dwie współczesne prace Piotra Łakomego (4VVGMZRN10MG i Nieprzecięty przewód (pępowina), obie 2020), które poprzez wykorzystane materiały — przedmioty znalezione i organiczne elementy — odwołują się do różnych tradycji sztuki, a jednocześnie dialogują z przestrzenią, w której są eksponowane. Stanowią odbicie świata organicznego, który coraz bardziej przypomina zaprojektowane przez człowieka środowisko.
Czas koloru
Ta część wystawy odwołuje się do jednego z najbardziej uniwersalnych kodów kultury — koloru i jego politycznych oraz artystycznych kontekstów. Biała kartka to artefakt ze złotogronowej akcji Linia w przestrzeni społecznej Stefana Pappa z 1975 roku. Artysta narysował wówczas na stu kartkach A4 linię prostą, a następnie rozdał je publiczności, wskutek czego tytułowa linia uległa rozproszeniu. Kolejnym etapem była próba jej zrekonstruowania. Papp pisał o akcji: „Tak powstają wspólnoty w przestrzeni społecznej. Tak działają idee w publicznym obiegu. Tak funkcjonują uprzedzenia. Tak rozpowszechnia się moda”. W osobnym pomieszczeniu prezentowana jest praca Mai A. Ngom — artystki, która w swojej praktyce zgłębia zagadnienia wielorasowości i czarności [blackness] w szerokiej perspektywie Black Studies, a także specyficzne ukształtowanie tych kategorii na gruncie polskim. Jej multimedialna instalacja Słodki smak inności składa się z wielu elementów, takich jak papa asfaltowa, bambus czy czekolada, które nawiązują do stygmatyzującego i rasistowskiego języka. Z kolei farba z kolorem Druga Grupa to część akcji krakowskiego ugrupowania Druga Grupa tworzonego przez Jacka Marii Stokłosę oraz braci Lesława i Wacława Janickich. Artyści podczas Złotego Grona w 1971 roku rozprowadzali wśród publiczności tubki farby — jak głosił napis na obwolucie, wszystko, co zostanie nią pomalowane, automatycznie ma stać się ich dziełem.
Temat czasu, jego właściwości i procesów transformacji konsekwentnie podejmował w swojej twórczości Zygmunt Rytka. Realizując fotografie z cyklu Obiekty chwilowe, za pomocą rysunku starał się utrwalić materię, nawet jeśli jednocześnie z pełną świadomością dokumentował nieunikniony proces jej rozpadu. Również od fotografii wychodzi cykl prac Radosława Czarkowskiego z serii Covery. Artysta tworzy szablony na podstawie ikonicznych zdjęć, które komponuje na malarskim płótnie z fakturami murów i płotów. W pracy pt. NN Czarkowski przywołuje obraz policyjnego kordonu — scenę, która w tym roku często pojawiała się w przekazach medialnych z ulicznych demonstracji. Zwłaszcza tych, w ramach których protestujące grupy oraz ruchy identyfikowały i skupiały się wokół koloru — barw narodowych lub tożsamościowych.